Kerstmis in Kiboga

Kerst
Elisa woont nu bij Olivia; een van de buurvrouwen in Naykerongoosa. Olivia heeft 2 kinderen: Paco 4 jaar, Paoula, juist 5 maanden. Voor Kerstmis gaat ieder terug naar zijn/haar ouders of grootouders. Olivia nodigde ons uit om mee naar haar grootouders te gaan; naar het huis en de omgeving waar zij opgroeide. Ik nam die uitnodiging maar al te graag aan. Nu zou ik meemaken hoe Ugandezen in the country side Kerstmis vieren. Uganda is verdeeld in districten. Kampala en ook Naykerongoosa liggen in Wakiso-district; centraal Uganda. Nu gingen we naar het volgende districht; het dorpje heet Kiboga.

We gingen op 19 dec. en begonnen in Kampala. We kochten veel eten om mee te nemen naar de grootouders. Het is gebruikelijk in Uganda om, als je samen Kerstmis viert, eten mee te nemen. Dat hoeft niet extra speciaal te zijn. Het gaat erom dat je bijdraagt in de kosten, in natura. Wij kochten o.a. rijst, meel, pasta, suiker, thee, olie, tomaten, brood, honing, hot chocolate poeder. Als je het kunt veroorloven dan koop je ook kerstcadeaus. Anders neem je dat mee aan eten wat je kunt missen. Ook dan ben je welkom.

We werden heel hartelijk ontvangen. Grandmother is 71 jaar, grandfather 76. Beiden zijn nog heel vitaal! Ze spreken een beetje Engels. Deze grootouders lijken me behoorlijk vermogend. Het scheelt dat twee van de zussen van grandmother met muzungu's zijn getrouwd. Een zus woont in België, de andere in Zwitserland. De zus uit België heeft bijv. zonnepanelen meegebracht. Great! Dus ook zonder elektriciteit toch verlichting 's avonds. Verder zo'n 25 koeien + 4 of 5 kalveren en koeien zijn geld waard hier. Iets van 140 kippen. Een kip met 4 kuikentjes, zo'n schattige donsbolletjes moedig genoeg om rond moeders op het terrein rond te scharrelen. Moeder Kip overnacht veilig in de keuken achter het vuur (schuur met brandhout en ervoor een kookplaats met brandhout, houtskool, stenen om de pannen tussen te plaatsen, een rooster om vlees op te roosteren). Een flink stuk land waar vanalles groeit, bijv. verschillende soorten bananen, cassava, koffie, tomaatjes. En mango's. We zitten vol in het mangoseizoen. Hier staan meerdere mangobomen, verschillende soorten. We kunnen eten zoveel als we willen.

Grandmother vind ik zo'n vriendelijk mens met een goed humeur. Ze lacht hartelijk als ze een foutje maakt (bijv. verkeerde deksel op verkeerde pot). Niet om haarzelf uit te lachen of haarzelf belachelijk te doen voelen. Ze lacht om de situatie. Ze blijft in een goed humeur i.p.v. zich te frustreren. Een mooie eigenschap.

Uiteraard werd er met onze muzungu-gewoonten rekening gehouden. Ugandezen eten met hun handen. Soms niet eens van een bord. Ik begon zittend op een stoel en met een vork. Na enkele maaltijden ben ik daarmee opgehouden. Ik ben in Afrika en ik wil meedoen. Bovendien is de afwas steeds onbehoorlijk veel. Dus ik ben ook op de grond gaan zitten en met m'n handen gaan eten. (Daar was ik overigens al een beetje in geoefend). Elisa volgde.
Het klinkt misschien vies, maar het gaat echt netjes. Vooraf was je je handen met water, achteraf met water + zeep. Hier bij de grootouders eten we wel van borden. Ik vind het mooi hoe grandmother alles om haar heen regelt. De gevlochten matten op de grond, spulletjes om haar heen (borden, pannen, mokken, thermosflessen, afwasteiltje + kleine jerrycan water, etc.). Dan heeft ze een grote pan waar een flinke stapel bananenbladeren uit omhoog steekt. Minstens zo hoog als de pan zelf. Als je dat pakket bananenbladeren uitpakt, dan zie je dat je veel grote bananenbladeren hebt en in het midden als een broodje/pakketje de matoke is ingepakt. De bladeren worden open gevouwen en zo heb je ong. een vierkante meter 'tafelkleed' op de grond. Dan is er een grote brok matoke (soort bananenpurree, maar niet zoet. Wel heet). Met een (plastic) bordje wordt een stuk matoke van de hele homp afgestoken. Dat leg je voor je neer op de bananenbladeren. Zo kun je er stukjes vanaf breken. De saus / soup krijg je op een apart bord erbij. Matoke op zich heeft niet veel smaak en is droog. Dus je neemt een stukje matoke, doopt het in het bordje soup, vervormt het een beetje tussen je vingers en neemt een hap. Je gebruikt de vingertoppen van je duim, wijsvinger en middelvinger van één hand; de andere hand blijft schoon. Tussendoor klets je wat. Zo zit je allemaal zittend op de gevlochten matten rond deze 'tafel' van bananenbladeren, bijgelicht door een lampje dat brand op palafyne (en waarvan ik me niet voor kan stellen dat het goed is voor je gezondheid!!!) Gaat rustig en gezellig. Ik moet zeggen dat het eten zich er goed voor leent om met je handen te eten. Meestal plakt het al. Of het voedsel op zich is al een stuk, bijv. aardappel of cassava waarmee je de saus bij elkaar kunt vegen. Alleen rijst vind ik nog lastig.
We hebben steeds lokaal eten gekregen, maar dat is behoorlijk afwisselend: matoke, cassava, brood, witte kool, rijst, irish of sweet patatoes, bonen, soms vlees (kip, rund). Er wordt voor de saus veel gekookt met tomaten, uien, aubergine. Witte kool wordt gestoomd en als bijgerecht gegeten.
Op Kerstavond was ik zo moe en wilde ik eigenlijk zonder avondeten naar bed. Lunch was om 17.00u. Maar goed; grandmother had speciaal voor ons vlees (varken) gekocht. Dus dat kon ik niet maken. Grandmother zorgt voor iedereen, daar kun je zeker van zijn. Helaas zat ik er met m'n neus bovenop toen ze het klaarmaakte. Geen vlees te bekennen, alleen die witte speklaag met huid. Gadverdamme. Dus met m'n verstand op nul toch een paar stukjes gegeten met pocho samen. Dit is toch wat veel voor een vegetariër.

Eerlijk gezegd ben ik niet alleen opgehouden met bestek te eten, maar ook met gebruik te maken van de wc. De toiletten hier (ook in Naykerongoosa) zijn een betonnen vloer met een gat erin. Er staat keurig een hokje omheen met een deur erin (soms te sluiten, soms niet). Onder die betonnen vloer begint het donkere diepe gat van 10 tot 20 meter diep. De diertjes en schimmels daar onderin eten alle ontlasting op, waardoor het gat nooit vol raakt. Ik vind het een heel goede vinding. Het maakte mij ervan bewust hoeveel water onze toiletten gebruiken! Het enige is dat in zo'n hokje een ammoniaklucht hangt en er veel vliegen zitten.
Overdag die vliegen, gekko's, hagedissen en die geur is prima; geen probleem. Maar 's nachts komen de grote kakkerlakken, spinnen en ander ongedierte. Dat hoeft voor mij niet. Een plekje ergens in de tuin is stukken fijner! Zonder wc-papier gaat ook. Ook op Bluesky is dat gebruikelijk. Als een kindje naar de wc moet, dan zegt het dat wel, vervolgens huppelt het achter het tafeltje vandaan en hurkt ergens in de struikjes. Klaar! Er staan wel toiletten, zelfde constructie als zojuist beschreven. Die zijn dan voor de grote boodschap. Toiletpapier is er niet. Een paar flinke bladeren van een struik is de oplossing. (Ik zorg zelf wel dat ik toiletpapier heb. En op Bluesky gebruikte ik de tuin helemaal niet als toilet. Een muzungu valt veel te veel op. Dat vind ik maar niks. En als leraar vind ik het niet passend).

CAKE!!!! Jaja, Elisa en ik hebben voor Kerstmis cake gebakken. En niet eentje. Het viel zo in de smaak dat we er deze dagen 7 hebben gemaakt. Maar hoe? Ik vind het geweldig om te ontdekken dat ook zonder elektriciteit en luxe machines veel gerealiseerd kan worden. Ik heb jullie voorstellingsvermogen nodig. Lees met me mee:


Wel; het beslag dat lukt nog wel hè. Een pan, een vork en ingrediënten toevoegen op de gok. We gebruikten groene thee als smaakmaker en we maakten ook twee kleuren cake: blank beslag en beslag met cacao erdoor.
Dan de springvorm. Tja; die hebben we niet. We hebben pannen → soort campingpotjes. Zwart aan de buitenkant van het koken op houtskool, maar mooi zilver aan de binnenkant. Met Blueband en twee vingers invetten. Toch bakt het nog aan, dus dan scheur je uit een notebook een paar lijnblaadjes als zijnde bakpapier. Een lege papieren zak van het meel werkt nog beter. Springvorm: check.
Tijd voor de oven. We hebben een stoof voor houtskool. Zo'n klein rond potje, met een luikje onderin waar de as in valt. Een tussenschot om daarop de hete kolen te leggen. Dan blijft de opstaande rand over waarop je de pan kunt plaatsen. Goed; dat potje hebben we. Houtskool is daar. We namen een pan, een ruime maat groter dan onze springvorm. Daar deden we zand in. Dit plaatsten we eerst op de stoof om het zand te verhitten. Daarna neem een deksel met opstaande rand die de grote pan met zand volledig kan afsluiten. Je schept wat van het zand uit de pan op het deksel. Ook enkele kooltjes en was as. Dan doe je het beslag in de "springvorm". Dan het deksel op de pan. De "springvorm" plaats je in de grote pan met zand, hij verdwijnt er volledig in. Het deksel met heet zand en kolen plaats je bovenop. Zo creëerden we een hete lucht oven met boven en onder warmte. De oven is volledig afgesloten en de hete lucht kan langs de zijkanten circuleren. Een uurtje wachten, het rook heerlijk als je in de buurt stond. TADAAA!!! Merry Christmas!

Het is dry season nu (okt. nov. dec. was regenseizoen). Alles is zóóó zanderig, droog, stoffig. En heet, zo niet bloedheet! Het waait wel soms en dan heb je overal zand, bijv. kleren die buiten hangen te drogen. Ik snap goed dat kleren hier kapot gaan. Het is zo stoffig. Wij betegelen alles, hier is het voornamelijk zand. Bovendien leven mensen op de grond, bijv. eten. Daarbij worden kleren met de hand gewassen, dat is schuren en boenen en het wordt gedroogd met een intense zon. Kinderen spelen dan nog, rennen rond, klimmen overal op, vallen en knoeien met eten. Ook mijn kleren worden dun en krijgen gaten. Dat is niet zo moeilijk en ik vind het best. Vervullen kleren hun functie ineens niet meer als ze een vlek of gaatje hebben? Onzin naar mijn idee. Ik kon me er in Nederland al aan storen als ik een opmerking kreeg dat ergens een gaatje of vlekje zit. Nou, ik kan je zeggen dat de meeste van mijn kleren niet van de laatste mode zijn en gaatjes hebben. En?

1e KERSTDAG
Om 6.30u opstaan, een stuk cake en hot choclate als ontbijt, 7.45u vertrek naar de kerk. De mis begon om 8.30u, duurde tot 10.45u en was in Lugandan. De grootouders zijn katholiek. Ik ben al vaak opgelucht geweest te kunnen zeggen dat ik katholiek ben, omdat hier het geloof nog zo belangrijk is. Dat ik tenminste iets ben.
Hoewel veel te warm en veel te zonnig, drong er toch wel iets door dat het een speciale dag is. Elisa en ik hadden een goede jurk voorzien, maar 'natuurlijk' konden we daarmee niet naar de kerk. We zouden een gomez dragen; een traditionele jurk voor Ugandese vrouwen. Grandmother had er verschillende. Aan de linkerzijde werd de stof 6x geplooid; het teken dat je geen man hebt.
En het was toch ook mooi; chique, glanzende stof. Speciaal om zo'n outfit een keer te dragen al was het geen combinatie natuurlijk. Een muzungu in een gomez. Ware bekijks. En zo gingen we op twee boda's: Paco tussen de armen van de bodadriver, grandmother achterop met Paoula. Elisa en ik op de andere boda. Dat was wel een uitdaging met een rok met zoveel stof. Je zit uiteraard met twee benen aan één kant. Ik had alle stof naar mijn idee opgetrokken, tussen mijn benen geklemd, netjes weggestopt zodat het niet tussen de boda zou raken, maar nee. Je zag mijn benen en knieën een beetje. Dat kan niet. Oma kwam even helpen. Gelukkig lachten mensen en waren ze niet verontwaardigd dat het niet acceptabel zou zijn om als muzungu een gomez te dragen.
Drie dingen die ik in de kerk hier mooi vind (niet specifiek voor Kerst):
- Ergens in de mis, geef je de mensen naast, voor en achter je een hand. Je wenst dan dat vrede met die persoon is;
- Er is vrij veel life muziek in de kerk. Gospel songs. Er is een koor, maar mensen in de kerk zingen luider mee dan in Nederland (niet uit volle borst; dat is weer het andere uiterste). Soms ook zijn er enkele trommels die begeleiden. Af en toe horen bepaalde bewegingen bij een song / gebed, bijv. handen op het ritme naar links en rechts bewegen of mee klappen;
- Net als in onze missen is er een / meerdere momenten om geld te geven. Als je geen geld kunt geven, neem je eten mee. Dat wordt verkocht aan de kerkbezoeker die er het meeste voor wil betalen. Het wordt wel door een persoon duidelijk aangeboden / 'verkocht', maar het is niet zoals een veilig. Onze grandmother kocht bijv. 3 grote mango's. De opbrengst is voor een bepaald project. Ik vind het mooi dat het voor ieder mogelijk is om bij te dragen en de kerk te steunen. Is het niet in geld, dan is het met eten en ook dat is goed.
Eenmaal terug van de kerk deden Elisa en ik onze jurken aan, maar de rest verscheen weer in hun gewone kloffie. En er werd ook gewoon gewerkt (koeien melken, kleren wassen, eten koken, etc.)

Ik moest lachen om de kerstboom die Olivia en de oom hadden gekocht: een klein kunstboompje en omdat Olivia de kerstversiering van oma niet kon vinden, had ze ballonnen gekocht. Een kerstboom met kleine ballonnen hahahaha, zoiets heb ik nog nooit gezien, maar ik vond het een goede oplossing en kleurrijk. En ach…. de echte kerstballen prijkten tenslotte hoog in de hemel in de diepe, donkerblauwe Kerstnacht.

De lunch: pasta, als een brok gekookt. Het is goed te doen om het met je handen te eten. Pasta kennen mensen wel, maar is denk ik te duur om dagelijks te eten. Dus pasta is speciaal. Wij hadden het meegebracht. Beef + kip in de soup, ook vlees is speciaal. Verder rijst en matoke. Vanalles dus. Verder stond grandmother erop om voor ons frisdrank te kopen. Dus daar zaten we aan ons Kerstmaal met een flesje Fanta, Cola of cassis, incl. grandparents. Ook frisdrank is speciaal. Dus geen wijntje of ijstaart als toetje, maar het geheel was smaakvol en meer dan voldoende.

Het avondeten; Elisa en ik hadden al laten weten niet zo'n honger te hebben. Dus het werd cake + thee van Elisa uit Duitsland. Ook speciaal. Daarna vielen Paco en oma op het matje op de grond in slaap. Zo schattig.

2e KERSTDAG
Het ontbijt was heerlijk, maar ook een gevecht….. (en dat met Kerstmis…. het zou niet mogen haha). Ik doe te weinig en het eten is steeds zoveel. Er was cassava (lekker!), kleine mandazi's → soort kleine oliebollen, die Olivia in de ochtend had gemaakt (lekker!), sweet potatoe (lekker!) en hot choclate (lekker!)
Elisa en ik hadden onze kerstcadeaus in het huisje op tafel gelegd en bedekt met een handdoek. Het was best veel eigenlijk. Het samen uitpakken was een fijn moment. Het ging snel, want grandfather had nog veel werk te doen, maar zijn gezicht straalde van trots toen hij de nieuwe kleren van Elisa (overhemd) en mij (broek) meteen even aan deed. Grandmother bedankte meermaals voor de slippers die ze kreeg van Elisa en de gomez die ik haar gaf. Ze had ook een cadeautje voor ons! Een beeldje van twee giraffen om hen te herinneren.

Met lunch om 17.30u zaten we wederom aan de frisdrank. Ook de grandparents aan de Cola (ik vind het geen gezicht om oudere mensjes frisdrank uit een flesje te zien drinken mja…) Irish potatoes (de Hollandse aardappels) en gestoofde witte kool. Avondeten hoefden Elisa en ik niet meer.
De avond was heerlijk. We luisterden we kerstliedjes met Uncle (via laptop). Het is zo'n lieve man met een zachtaardig voorkomen. Op de een of andere manier had ik met 'm te doen en ik was blij dat hij genoot van de muziek.

De volgende dag had ik een berg plezier met Paco. Eerst verzamelde ik mango's met hem. We rolden en gooiden ze in een emmer die ik op de grond legde of vasthield. We oefenden met gooien en vangen. Met veel plezier deed ook grandmother twee 'balletjes' mee.
Paco kon gooien. Het waren kanonskogeltjes die ik uit zelfbescherming ter nauwernood in de emmer kon vangen. Zeker omdat Elisa tegelijkertijd ook gooide.
Toen dacht ik dat we eigenlijk een flinke stok nodig hadden voor een soort slagbal. Dus samen op zoek. Ik vond een behoorlijke en gaf daarmee een onbehoorlijke klap tegen een dikke mango. Die splashte uiteen en de stok brak in tweeën. Die vloog weg met de mango. Ik had nog een stompje vast en had mango spetters overal. Het was een leuk voorbeeld, leuk dat ik direct raak sloeg en op het goede moment. Het bracht veel gelach en was het startsein voor Paco. We gingen nog even door en mepten flink wat mango's rond. Uiteindelijk plakte ik overal, Paco ook. We zaten onder gesplashte mango en zand. Voor de rest deed niemand mee. Grandmother lachte geamuseerd. Elisa is steeds voorzichtig, wil haar kleren schoonhouden. Tja; ik was nog wel een keer…….. schoon blijven is anyway een verloren zaak hier.
En ja; ik weet het: gooien / spelen met eten? En dat in Afrika? Gewoon speelgoed is niet zomaar voorhanden (is wel te koop, maar te duur voor veel mensen), dus je kijkt eens om je heen wat dan. Er waren zoveel mango's!! We raapten ze van de grond, ze lagen er toch maar.

Juist voordat het donker werd, gingen we naar een grote tuin (soort park) in de buurt. De huismeid van grandmother ging ook naar haar familie om Kerst te vieren, daardoor had Olivia steeds een berg werk. Ditmaal kon ze mee en waar Olivia is, daar is leven. Het was mega-gezellig. We namen thermosflessen thee en hot choclate mee en we hadden kleine cakes (halfcakes) gekocht. We is: Olivia, Uncle, Elisa, ik, vriendin van Olivia + enkele kids. We probeerden de Duitse dans van Elisa, Elisa en ik probeerden Afrikaanse dans. Dat betekent veel lachen, foto's, een wedstrijdje hardlopen.

De volgende dag liet Uncle ons de garden zien. Groot! Daarna ging ik naar de koeien die juist voor het donker worden gemolken. Daar moest ik m'n biologielessen overdoen (oeps…) Ik zag dat de koeien helemaal geen grote uiers. Onze Nederlandse koeien hebben zoveel gewicht mee te zeulen…. ik weet ook wel dat onze koeien zoveel mogelijk melk moeten produceren, maar het zijn de koeien die ik ken. Nu stond ik ertussen en ik zag dat alleen díe koeien werden gemolken die een kalf hadden. Huh? Onze koeien geven allemaal melk, toch? Dat is toch niet natuurlijk. (Potverdorie… ik kom ook niet van een boerderij). Ik vind de Afrikaanse manier diervriendelijker; bovendien werd melk overgelaten voor het kalf.

En toen kwam de laatste dag dat we op verzoek van grandmother nogmaals een cake bakten. Ze wilde 'm voor Nieuwjaar. En de laatste avond dat grandmother ons een nachtkus gaf en wij haar. Zo lief!
De laatste lunch bestond uit rijst + soup en vlees (dat ik en Elisa toch hebben afgeslagen). Het was het onderbeen van een koe waar Olivia enkele dagen eerder mee aan kwam zwaaien. Met hoef en huid en alles eraan. Daarvan soup getrokken en dat stuk poot is gewoon in stukken gesneden en dat krijg je dan op je bord. Maar geen vlees te bekennen hoor!! Alleen bot en een boel van die doorzichtige gelly, blubber. Hier eten ze alles.
Aansluitend aan de lunch droeg grandfather een kort, zelfgeschreven tekstje voor. Mooi en welgemeend. Hij begon formeel met "Today, on behalf of my family……" Hij bedankte voor onze komst en het werk dat we voor hem hebben gedaan. En God bless you. Vervolgens schreven Elisa en ik in hun gastenschriftje.
We zijn twee weken daar geweest. Alle dagen leken op elkaar. Ergens waren het rustige dagen; genoeg tijd om wat te zitten en te hangen. Ergens waren het intensieve dagen, want op een boerderij is er altijd werk. Ik en Elisa hielpen mee met karweitjes. Vermoeiend ook om 100% in gezelschap van anderen te zijn. Alweer ben ik me ergens thuis gaan voelen en is het tijd om te gaan.

De terugkomst in Naykerongoosa was overduidelijk: terug in de bewoonde wereld; mensen; verkeer; geluid; winkeltjes; uitlaatgassen. Ik dacht niet dat ik dat zo sterk zou voelen. Ik slaap een paar nachtjes bij Olivia nu en vier Oud- & Nieuw bij haar. En na een maand loop en reis ik ineens weer over dezelfde wegen als waar ik begon. De kids zijn me nog niet vergeten: 'It's Lola!! en kwamen op me afgerend 'Welcome back!' De jonge vrouw die groenten verkoopt had haar winkeltje gesloten, was al naar bed, toen we laat in de avond nog tomaten wilde kopen. John (buurman) liep met me mee en maakte haar wakker. Ik voelde me bezwaard, dat hoefde nu ook weer niet. Hij moest wel 5x roepen en aandringen, maar toen zwaaide er een zakje tomaten buiten de deurpost. John betaalde, ik stond iets verderop in het donker. John wenste goedenacht, ik ook in het Engels. Haar stem schoot omhoog van verbazing toen ze de situatie in de gaten had: 'You!!! Good night!'

Hahahahaaa Good Night to all of you.